1
انتهای خیابان کرمان جنوبی، کنارگذر اتوبان امام علی. کوچه سعید زمانی
2
گروه حقوق عمومی و بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
10.22034/aeena.2025.785
چکیده
مسأله «حدود اختیارات مقامات دولتی» در حقوق اداری صرفاً بحثی فنی و حقوقی درباره صلاحیت و تفویض نیست، بلکه نقطه برخورد سه افق هنجاری است: امانت قدرت، کرامت شهروندان و کارآمدی اداره. نوشتار حاضر با تکیه بر سیره علوی نشان میدهد در سنت حکمرانی امام علی ع، اقتدار سیاسی بهمثابه «ولایت امینانه» فهم میشود. از اینرو سیره علوی ظرفیت آن را دارد که از سطح موعظه اخلاقی فراتر رود و به چارچوب حقوقی برای تحدید و هدایت اختیار اداری در دولتهای معاصر ترجمه شود. روش پژوهش حاضر بر «بازسازی هنجاری متنمبنا» استوار است: تحلیل درونمتنی نامهها، خطبهها و دستورهای اجرایی امام علی ع بهویژه عهدنامه مالک اشتر و مقایسه مفهومی آنها با اصول بنیادین حقوق اداری. نوآوری این مقاله در آن است که اصول حقوق اداری را از دل این سیره استخراج و بازسازی کرده است. یافتهها از صورتبندی چهار قاعده مقوم حکایت دارد: قاعده قانونمداری و تحدید صلاحیت، قاعده تناسب و منع استبداد اداری، قاعده پاسخگویی و قاعده امانتداری و عدم تعارض منافع. بر اساس این بازسازی، «الگوی ولایت امینانه» میتواند بهمثابه معیار طراحی نهادی از آیین رسیدگی اداری و نظام گزینش و ارزیابی کارمندان تا بازرسی عمل کرده و بدین ترتیب سیره علوی نه رقیب حقوق اداری مدرن، بلکه منبعی برای غنای هنجاری و بومیسازی آن در افق ایران امروز باشد
نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، بیروت: دار المعرفه، 1387ق.
بوسلیکی، حسن، «منشور حقوق شهروندی ایران و عهدنامه مالک اشتر امیرمؤمنان؛ مقارنه و تطبیق»، اخلاق وحیانی، ش ۳۲، ۶۵–۹۶، 1403.
خانی والیزاده، سعید، «ضرورت اخطار قبلی در تصمیمگیریهای اداری با نگاهی به حقوق اداری فرانسه»، فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی، ش87، 61-80، 1398.
رضاییزاده، محمدجواد؛ عطریان، فرامرز، «اصل الزام به ارائه تصمیمات اداری در پرتو مفهوم اداره خوب: مطالعه تطبیقی نظام حقوقی ایران و اتحادیه اروپا»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش10، 91-111، 1393.
زارعی، محمدحسین، «حاکمیت قانون در اندیشه هاى سیاسى و حقوقى»، دوفصلنامۀ علمی حقوق تطبیقی، ش1، 51-68، 1380.
شیبانی، عادل؛ بیدار، زهرا؛ مولابیگی، غلامرضا، «آسیبشناسی سازوکار کلی اجرای احکام شعب دیوان عدالت اداری در راستای تضمین حقوق عامه»، دوفصلنامه علمی حقوق بشر و شهروندی، ش 7، 1-22، 1398.
مرادی برلیان، مهدی، اصل تناسب در نظام حقوقی اتحادیه اروپایی با نگاهی به آرای دیوان عدالت اداری ایران، تهران: خرسندی، 1392.
هویدا، مهدی حمزه، «امکانسنجی تحلیل نامه ۵۳ نهج البلاغه از منظر قواعد آیین دادرسی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش۶۷، ۲۳۱–۲۵۰، 1404.
ویژه، محمدرضا؛ طاهری، آزاده، «تحلیلی بر «قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» در پرتوی اصول کلی حاکم بر دسترسی به اطلاعات»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، ش35، 237-268، 1390.
)