سیاست کیفری امام علی ع؛ تعادل میان سزادهی و بازپروری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق جزا و جرم‌شناسی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت)

10.22034/aeena.2025.784

چکیده

سیاست جنایی، دانشی نسبتاً نو در علوم جنایی است که به مطالعۀ مدیریت پیشگیری و پاسخ‌­گذاریِ کیفری و شبه­کیفری (جایگزین­های کیفرهای سخت) به منظور مهار انحرافات و جرایم، قبل و بعد وقوع، با اتخاذ مجموعه­ای از تدابیر پیشگیرانه، سزاگرا، ترساننده، رنج­آفرین، تأدیبی، جبرانی و بازپرورانه می­پردازد. الگوی سیاست کیفری امام علی ع، از طریق دسته ­بندی موضوعیِ آموزه­ های آن حضرت ع در دورۀ زعامت بر جامعه مسلمین (حقوق کیفری رسمی حکومت علوی) و پیش از آن (امر به معروف و نهی از منکر غیرحاکمیتیِ علوی) در کنترل معاصی و واکنش به مجرمان، امکان استخراج دالّ­های گفتمانی در قلمرو تدابیر مذکور را به نحوی فراهم می­ آورد که می ­توان رهیافت ­های عدالت کیفری علوی را استخراج و صورت­ بندیِ مفهومی نمود. نوشتار حاضر به روش کیفی و در چارچوب حقوق کیفری اسلامی، جلوه­ هایی از سیاست کیفری امام علی ع در اوامر و قضاوت­های ایشان را با این فرضیه تحلیل می­ کند که سزادهی در اجرای کیفرهای ثابتِ حدّی، و بازپروری در اجرای تعزیر، در اوج تعادل بوده و یک سیاست کیفری متوازن و جامع با رعایت مصالح و اهداف متنوع فردی و جمعی، ظرفیت اصلاح بسیاری از اشکالات نظام مدرن حقوق کیفری جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اسلامیِ الگوبردار از حقوق کیفری ایران را دارا می ­باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. اسلامی­نیا، قاسم؛ کوشکی، غلامحسین؛ سیفی، داود، «استتابه در سیاست جنایی امام علی }: مبانی، کارکردها و نمودها»، فصلنامه آموزه­های حقوق کیفری، دوره 20، ش 25، 1402.
  2. انصاریان، حسین، ترجمه نهج­ البلاغه، تهران: پیام آزادی، 1379.
  3. جاویدی، مجتبی؛ کاظمی، رحیم؛ آتشی، زهرا، «روش­شناسی مواجهه امام علی } با محرّمات فاقد کیفر معین؛ نقدی بر اطلاق قاعده «التعزیر لکل حرام»»، پژوهش­نامه علوی، دوره 13، ش 25، 1401.
  4. جعفری، فریدون، «عدالت کیفری از دیدگاه علوی»، پژوهشنامۀ نهج ­البلاغه، دوره 1. ش 4، 1392.
  5. حاجی ده­آبادی، محمدعلی؛ عسکری، موسی، «مبانی و اصول عدال علوی در مواجهه با بزه­دیده با تأکید بر بزه­دیدگی ساختاری»، فصلنامه پژوهش­های نهج ­البلاغه، دوره 23، ش 4، 1403.
  6. حرّ عاملی، محمد بن­حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج 16، قم: مؤسسه آل البیت، 1409ق.
  7. حسینی، سیدمحمد؛ ترابی، محمد؛ رضوی، سیدمحمد؛ حبیبی سوادکوهی، صابر، «مطالعه تطبیقی جایگاه اقشار آسیب­پذیر از دیدگاه دولت علوی با حقوق بشر و جامعه­ بین­المللی»، پژوهشنامه علوی، دوره 12، ش 24، 1400.
  8. خنیفر، حسین، «ارائه الگوی مدیریت بومی مبتنی بر دیدگاه امام علی } با استفاده از مدل مفهومی سه­شاخگی»، فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره 3، ش 1، 1384.
  9. دلماس­مارتی، می­ری، نظام­های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه علی­حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: نشر میزان، 
  10. رایجیان اصلی، مهرداد؛ خاقانی اصفهانی، مهدی، «مدل­شناسی عدالت جنایی در سیره امام علی }: به سوی الگوی سیاست جنایی علوی»، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، دوره 1، ش 4، 1400.
  11. گروهی از پژوهشگران، دانشنامه امام علی }، به کوشش علی­اکبر رشاد، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1399.
  12. رضایی، مهران؛ میراحمدی، منصور، «تناسب عدالت و قدرت با تداوم نظام سیاسی در کلام نهج ­البلاغه»، فصلنامه پژوهش­های نهج­ البلاغه، دوره 17، ش 3، 1397.
  13. رستمی، هادی، «تقابل وظیفه­گرایی و غایت­گرایی فایده­محور در توجیه کیفر»، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره 7، ش 2، 1395.
  14. زرگوش­نسب، عبدالجبار؛ عباسی، حشمت­اله، «علل و موجبات جرم و راهبردهای مقابله با آن در نهج ­البلاغه»، پژوهشنامه علوی، دوره 11، ش 21، 1399.
  15. صمدوند، سجاد؛ طالب­زاده، حمید، «واکاوی رهیافت­های پیشگیرانه از جرم از منظر آموزه­های نهج­ البلاغه»، پژوهشنامه علوی، دوره 12، ش 24، 1400.
  16. عطاشنه، منصور؛ کیانی، امین، «عدالت ترمیمی در اندیشه امام علی }»، پژوهشنامه نهج ­البلاغه، دوره 7، ش27، 1398.
  17. غفاری المشیری، عیسی؛ اسماعیلی، مهدی؛ حاجی­تبار فیروزجایی، حسن، «سیاست کیفری مقابله با جرایم یقه­ سفیدان در گفتار و سیره امام علی }»، فصلنامه کارآگاه، دوره 15، ش 56، 1400.
  18. فولادی، حفیظ­الله؛ محسنی تبریزی، علیرضا، «مجازات، آخرین راهکار کنترل انحرافات اجتماعی با تأکید بر دیدگاه امام علی } در نهج­ البلاغه»، فصلنامه نظریه­های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 5، ش 2، 1394.
  19. کلینی، محمد بن­یعقوب، الکافی، ج 7، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
  20. گلی، لیلا؛ توجهی، عبدالعلی، «ملاک­های دخیل در جرم­انگاری رفتارها و تعیین مجازات با رویکردی به برخی از آموزه­های علوی (در قلمرو تعزیرات)»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 87، ش 122، 1402.
  21. مرویان حسینی، سیدمهدی؛ سلطانی، عباسعلی، «مجازات سبّ معصومان و چگونگی رفع تعارض آن با سیرۀ عملی ایشان»، فصلنامه فقه و اصول، دوره 51، ش 2، 1398.
  22. موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ روحانی، سمیه، «شاخصه­های عدالت قضایی از منظر امیرالمؤمنین علی } با رویکردی بر آراء امام خمینی»، پژوهشنامه متین، دوره 14، ش 54، 1391.
  23. میرخلیلی، سیدمحمود؛ حسنی، محمد، «سیاست جنایی افتراقی در سنّت علوی با تأکید بر عهدنامه مالک»، فصلنامه حقوق اسلامی. دوره 15، ش 58، 1397

نوبهار، رحیم، سیاست جنایی شفاهی ایران بر اساس مصاحبه با اساتید و پژوهشگران (کیفرگذاری و کیفردهی)، ج 4، تهران: نشر میزان، 1403.

دوره 4، شماره 4 - شماره پیاپی 16
فصلنامه آیین علوی زمستان 1403 شماره 16
اسفند 1403
صفحه 9-24
  • تاریخ دریافت: 10 دی 1403
  • تاریخ بازنگری: 15 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 01 بهمن 1403
  • تاریخ اولین انتشار: 01 اسفند 1403